تلفن هوشمند، گوشی هوشمند (به انگلیسی: Smartphone) به گوشی همراهی گفته می‌شود که توانایی‌های پیشرفته تر و قدرت محاسبات بیشتری نسب به «تلفن مرکب» ارائه می‌دهد.
گوشی‌های هوشمند گوشی‌های موبایل پیشرفته با قابلیت‌های خاص و کاربردهایی نظیر کامپیوترهای شخصی (PC) هستند. اما لازم است ذکر شود که بدانید نمی‌توانند به قدرت کامپیوترها کار کنند. بیشتر گوشی‌های هوشمند دارای دوربین هستند
قابلیت‌هایی مثل اتصال به اینترنت و ایمیل و تنظیمات مشخص را نیز دارند.
گوشی‌های هوشمند به خاطر این که کوچک و قابل حمل هستند می‌توان در همه جا از آنها استفاده کرد و کارهای روزمره خود با آنها انجام داد.
یکی از خصوصیات مهم این گوشی‌ها امکان نصب برنامه‌های پیشرفته پردازشی و گرافیکی و اتصال روی آنهاست، ولی در گوشی‌های معمولی نرم‌افزارها و برنامه‌های خاصی توسط سازندگان از قبل قرار دارد و فقط از طریق سازنده یا اپراتورها قابلیت ارتقاء دارند.
این گوشی‌های هوشمند دارای برخی اینترفیس‌های اضافه مثل QWERTY، صفحه نمایش لمسی و یا حتی دسترسی مطمئن به ایمیل (همان‌طور که در Black Berry هم وجود دارد) هستند.
بنابراین تفاوت‌های مهم گوشی‌های هوشمند و گوشی‌های معمولی می‌تواند در زمینه قیمت و قابلیت‌های سطح بالای این گوشی‌ها باشد. مثلاً گوشی‌های هوشمند ۲۰۰۷ همگی دارای پشتیبانی کامل و پیشرفته ایمیل هستند.
امروزه بیشتر موبایل‌ها برخی از برنامه‌های ساده PDA مثل دفترچه تلفن، تقویم و لیست وظایف را دارا هستند، البته گوشی‌هایی که دارای پلات فرم‌های BREW یا Java ME اجازه نصب کردن برخی برنامه‌های جانبی را می‌دهند، اما این گوشی‌ها در زمره گوشی‌های هوشمند قرار نمی‌گیرد.
در حال حاضر گوشی‌های زیادی از نوع BREW هستند که قابلیت و کارایی PDAها را دارند، همچنین توانایی اجرای برنامه‌هایی که توسط شرکت‌های نرم‌افزاری دیگر تولید شده‌اند یا اصطلاحاً برنامه‌های third – party داشته و دارای صفحه نمایش‌های بزرگ ۳۲۰*۲۴۰ پیکسل هستند، اما نمی‌توان آنها را smart phone نامید.
تاریخچه
ایده و سیم‌هایی که تلفن و محاسبه‌ها را یکدیگر تلفیق می‌کنند نخستین بار در سال ۱۹۷۱ به ذهن تئودور جی پراسکواک رسیده و در سال ۱۹۷۳ به ثبت رسید و در آغاز ۱۹۹۳ به بازار فروش عرضه شد. او نخستین کسی بود که مفهوم هوش، پردازش داده و صفحه‌های نمایشی دیواری را در تلفن‌های همراه معرفی کرد که سرانجام به تلفن‌های هوشمند انجامید. در سال ۱۹۷۱، پراسکواک که در شرکت بوینگ در هانتسویل در ایالت آلاباما کار می‌کرد یک فرستنده و گیرندهٔ دارای راه‌های اضافی ارتباطی با وسایلی که در دوردست هستند معرفی کرد اما این وسیله اپلیکیشن‌های هدف کلی پی دی آ موجود در یک وسیلهٔ برون سیم نمونه تلفن‌های هوشمند را دارا نبود. این وسایل در شرکت تلفن در لیسبورگ در ایالت آلاباما نصب شده و به وسیلهٔ دیگر از شرکت‌های تلفن معرفی شوند. مدل‌های اولیه و تاریخی هم چنان در تصرف پراسکواک می‌باشند.
پیشگامان
سهم سیستم‌عامل‌های تلفن‌های هوشمند تا پایان ۲۰۱۲
نخستین تلفن همراه برای تلفیق با ویژگی‌های پی دی آ، یک نمونه اولیه آی بی ام بود که در سال ۱۹۹۲ ساخته شد و همان سال در نمایش تجاری صنعت کامپیوتر او ام دی ای ایکس معرفی شد. یک مدل بهبود یافته از آن محصول در سال ۱۹۹۴ توسط بل سالت تحت عنوان سیمون پرسنال کامینیکتور به مصرف کنندگان عرضه شد. سیمون اولین تلفن همراه بود که می‌توان از آن به عنوان یک تلفن هوشمند یاد کرد. البته این وسیله در سال ۱۹۹۴ یک تلفن هوشمند خوانده نمی‌شد. علاوه بر توانایی آن در ایجاد و دریافت تماس‌های تلفن‌های همراه سیمون قادر به ارسال و دریافت فکس‌ها و ایمیل‌ها بوده و شامل اپلیکیشن‌های دیگری مانند دفترچه آدرس، تقویم، زمانبندی ملاقات‌ها، ماشین حساب، ساعت جهانی و یک نوت پد در صفحه نمایش لمسی خود بود.
سیمون اولین تلفن هوشمندی بود که با ویژگی‌های یک پی دی آ ترکیب شد. عبارت «اسمارت فون» در سال ۱۹۹۵ برای توصیف یک فون رایت کامینیکتور به عنوان یک تلفن هوشمند در مجله‌ها دیده شد.
در اواخر سال ۱۹۹۰، بسیاری از دارندگان تلفن‌های همراه یک وسیله جداگانهٔ پی دی آ را با خود حمل می‌کردند که نسخه‌های اولیهٔ سیستم عامل‌هایی شامل پالم او اس، بلک بری او اس یا ویندوز سی ای آی پی سی در آنها اجرا می‌شد. این سیستم عامل‌ها سپس به سیستم عامل‌های همراه تبدیل شدند. در سال ۱۹۹۶، شرکت نوکیا، نوکیا ۴۰۰۰ را عرضه کرد که یک پی دی آ بر مبنای سیستم عامل جیو ورژن ۳٫۰ از جئو وورکس را با یک تلفن همراه دیجیتال بر پایهٔ نوکیا ۲۱۱۰ تلفیق می‌کرد. هر دو وسیله توسط یک لولا به یکدیگر متصل شده بودند که تحت عنوان کلامشیل دیزاین شناخته می‌شد. به هنگام بازکردن وسیله، صفحه نمایش در بالای سطح درونی و یک صفحه کلید فیزیکی کیوورتی در پایین وجود داشت.
برنامه ریز، شخصی پست الکترونیکی، تقویم، دفترچه آدرس، ماشین حساب، دفترچه یادداشت و جستجوگر وب متنی و نیز توانایی ارسال و دریافت فکس‌ها را ارائه داد. زمانی که برنامه ریز شخصی بسته می‌شد. این وسیله به عنوان یک تلفن همراه دیجیتال قابل استفاده بود.
در ژوئن ۱۹۹۹، کوالکام یک تلفن هوشمند «سی دی ام آ دیجیتال پی سی اس» دارای پی دی اف یکپارچه و قابلیت اتصال به اینترنت ارائه کرد که تحت عنوان تلفن هوشمند پی دی کیو شناخته می‌شد.
در اوایل سال ۲۰۰۰، اریکسون آر ۳۸۰ توسط ارتباطات سیار اریکسون عرضه شد و اولین دستگاهی بود که به عنوان تلفن هوشمند در معرض فروش گذاشته شد. این وسیله ویژگی‌های یک تلفن همراه و یک دستیار دیجیتال شخصی (پی دی آ) را تلفیق کرد و تعداد محدودی جستجوی اینترنتی را پشتیبانی می‌کرد و نیز دارای یک صفحه نمایش لمسی غیر هادی و با بهره‌گیری از یک قلم بود در اوایل سال ۲۰۰۱ پالم ال ان سی، کیوکرا ۶۰۳۵ را معرفی کرد که یک پی دی آ با یک تلفن همراه ترکیب کرده و بر مبنای ورژن کار می‌کرد. این وسیله همچنین تعداد محدود جستجوی اینترنتی را پشتیبانی می‌کرد.
تلفن‌های هوشمند قبل از اندروید، آی او اس و بلک بری معمولاً دارای سیستم عامل سیمبین بودند که نخستین بار توسط پیسیون توسعه داده شد. سیمبین تا کیو چهار ۲۰۱۰ رایج‌ترین سیستم عامل برای تلفن‌های هوشمند محسوب می‌شد (ماس آدپشن) به مقبولیت عمومی در ۱۹۹۹ شرکت ژاپنی ان ان تی دوکومو نخستین تلفن‌های همراه را به منظور دستیابی و مقبولیت عمومی در یک کشور عرضه کرد. این تلفن‌ها بر مبنای سیستم عامل آی مد کار می‌کردند که سرعت انتقال داده را تا ۹٫۶ کیلو بیت بر ثانیه افزایش می‌داد. بر خلاف نسل‌های آینده سرویس‌های بدون سیم آی مد به ان ان تی دوکومو از یک سی اچ تی ام‌ال استفاده می‌کرد که برخی از جنبه‌های اچ تی ام‌ال قبلی را به منظور افزایش سرعت داده، محدود می‌کرد. قابلیت‌های محدود، صفحه نمایش‌های کوچک و پهنای باند محدود به تلفن‌ها اجازه می‌داد تا از سرعت‌های پایین‌تر و در دسترس داده استفاده کنند.
پیشرفت آی مد به ان ان تی دوموکو کمک کرد تا تعداد مشترکان را تا پایان سال ۲۰۰۱ به ۴۰ میلیون نفر افزایش دهد. این شرکت به عنوان اولین بازار سرمایه در ژاپن و دومین در جهان رتبه بندی شد. این قدرت در مواجه با پیشرفت SG و تلفن‌های جدید با شبکه‌های پیشرفت بدون سیم رو به افول گذاشت.
خارج از ژاپن، تلفن‌های هوشمند هم چنان، کمیاب بودند. با این وجود در اواسط ۲۰۰۰، وسیله‌هایی بر مبنای ویندوز موبایل مایکروسافت شروع به جلب توجه بین کاربران کسب و کار در آمریکا کردند.
سپس بلک بری به مقبولیت عمومی در آمریکا دست یافت و در سال ۲۰۰۶ کاربران آمریکایی عنوان «کرک بری» را به علت ماهیت اعتیاد آور این وسیله به آن نسبت دادند. این شرکت در ابتدا جی اس ام بلک بری ۶۲۱۰ و بلک بری ۶۲۲۰ و بلم بری ۶۲۳۰ را در سال ۲۰۰۳ عرضه کرد.
سیمبین در اواسط تا اواخر ۲۰۰۰ رایج‌ترین سیستم عامل تلفن‌های همراه در اروپا بود. در ابتدا دستگاههای سیمبین به نوکیا مشابه با ویندوز موبایل‌ها و بلک بری بر کسب و کار تمرکز داشت. از سال ۲۰۰۶ به بعد نوکیا به تولید گوشی‌های هوشمند متمرکز بر سرگرمی پرداخت که با ان سریس به محبوبیت رسید. در آسیا، به استثناء ژاپن، روند مشابه با اروپا بود.
در سال ۲۰۰۷ شرکت اپل و آیفون را معرفی کرد که از نخستین تلفن‌های همراهی بود که از یک رابط لمسی چندگانه استفاده می‌کرد. به علت استفاده از یک صفحه لمسی بزرگ با ورودی مستقیم انگشت به عنوان ابزار اصلی تعامل به جای قلم، صفحه کلید و یا صفحه کلید رایج تلفن‌های هوشمند در آن زمان، قابل توجه بود و در سال ۲۰۰۸ اولین تلفن همراه با سیستم عامل اندروید تحت عنوان اچ تی سی دریم (که به عنوان تی موبایل جی وان نیز شناخته می‌شد) عرضه شد.
اندروید یک پلت فرم منبع باز می‌باشد که توسط اندی رابین پایه‌گذاری شده و به وسیله گوگل پشتیبانی شد. هرچند مقبولیت اندروید در ابتدا روند آهسته‌ای داشت اما در سال ۲۰۱۰ مقبولیت عمومی گسترده‌ای را به خود اختصاص داد و اکنون هردو این پلت فرم‌ها منجر به سقوط کمپانی‌های پیشرو مبتکی شدند. به عنوان مثال مایکروسافت شروع به استفاده از یک سیستم عامل جدید در قالب ویندوز فون کرد که اکنون سومین سیستم عامل مطرح می‌باشد. نوکیا سیمبین را رها کرد و به منظور استفاده از ویندوز فون بر روی گوشی‌های هوشمند خود با مایکروسافت همراه شد.
