بازیگران مطرح جهان و تاریخچه بازیگری

بازیگران مطرح جهان و پیشینه بازیگری

درباره بازیگری در سینما کتب متعددی به چاپ رسیده و مقالات زیادی در دسترس خوانندگان قرار دارد اما تمامی این کتب گوشه ای از این مقوله فراگیر و البته دشوار بازیگری مورد بررسی قرار داده اند؛ یا از تکنیک های بازیگری در سینما سخن به میان اورده اند یا از بازیگران مشهور و صاحب سبک آن، در صورتی که مکتب ها، تاریخ هنر ماقبل سینما، و تاثیر تئاتر در سینما را فراموش کرده اند یا حداقل تنها اشاراتی به آنها داشته اند.

تکنیک های بازیگری در سینما بدون شک از بازیگری در تئاتر می آید و بازیگران مشهور آن نیز همینطور. در حالی که هم تکنیک و هم بازیگر تئاتر از مکتب های بازیگری که در سده بیستم به اوج خود رسید بیرون آمدند و در عالم سینما ظهور پیدا کردند و در طول تاریخ سینما تحول یافته و یا دگرگون شدند.

به عنوان مثال شیوه “دلسارت” یا “دلسارته” در فیلمهای “ملی یس” و شیوه “استانیسلاوسکی” در فیلمهای “کازان” یا “اسکورسیزی” و شیوه “برشت” در فیلمهای “برگمان” تبلور یافتند و خاصیت اجرایی پیدا کردند . اینها همگی بازیگری در غرب را شامل می شود و ما همیشه شرق را فراموش کرده ایم! اینکه “کابوکی”، تئاتر نو و اپرای پکن به چه میزان در آثار فیلمسازانی چون “ازو” و “کوروساوا” تاثیر گذار بوده و به عنوان مثال در “سریر خون” یا “هفت سامورایی”، “کوروساوا” به چه میزان براساس ژست های کابوکی از بازیگرانش بازی می گیرد!

سیر رویکردهای تاریخ سینما در مقوله بازیگری موضوع مهمی است که در این مقالات آن را پیش می بریم و بر اساس تاریخ، به شرق و غرب سفر کرده و راجع به شیوه ها، مکاتب، تکنیک ها و بازیگران سخن به میان می آوریم. در این میان چند نکته قبل از شروع مجموعه مقالات ضروری به نظر می رسد :

۱٫ بوجود آمدن شیوه های بازیگری به دو صورت بوده ؛ ناخودآگاه یک بازیگر یا نظریه پرداز و خودآگاه آن. شاید پیش از نظریه پردازی چون استانیسلاوسکی بسیاری از بازیگران وجود داشتند که به صورت ناخوداگاه از تئوری او برای رسیدن به نقش و ایفای آن استفاده می کردند و این مسئله براستی برای همه ما پوشیده است اما آنچه در این میان اهمیت دارد این است که استانیسلاوسکی توانسته تا مجموعه تجربیات و علوم شناخته شده توسط خود را به کار گیرد و شیوه متد را به وجود آورد. در نقطه مقابل “برشت” در شیوه نامه بازیگری خود به صورتی آگاهانه و با اقتباس از بازیگری شرقی و به خصوص “تعزیه” تکنیک فاصله گذاری را ابداع می کند.پس ممکن است در طول زمان قضاوت درباره ابداع خودآگاه یا ناخودآگاه شیوه ها تغییر کند.

۲٫ بسیاری از تکنیک های بازیگران و مکاتب گوناگون با یکدیگر مشترک هستند و جای تعجب نیست که نظریه پردازان یا استادان بازیگری فواصل مشترکی را در مورد تکنیک های بازیگری بر می شمرند. این فصل ها نیز به صورت حتم در میان مقاله ها تکرار خواهد شد زیرا اهمیت والایی دارد و در اجراهای بازیگران به صورتهای مختلفی از این تکنیک ها استفاده شده است. بحث “بازیگر و حیوان” یکی از این بحث هاست که با اینکه جای توضیحش در این چند سطر نیست اما می توان این تکنیک را برای هر بازیگر به صورتی متفاوت تحلیل کرد.همانطور که “رابرت دنیرو” و “مارلون براندو” در مورد استفاده از این تکنیک، دو راه متفاوت را پیموده اند.

۳٫ برخی از بازیگران در طول تاریخ سینما بسیاری از تکنیک ها را تجربه کرده اند و تنها به یک سبک اجرایی بسنده نکرده اند. به همین خاطر است که اسامی چند تن از بازیگران در توضیح تکنیک های متفاوت استفاده خواهد شد. بازیگرانی چون “آل پاچینو” هم به وسیله برون گرایی و هم درون گرایی برای رسیدن به نقش و اجرای آن استفاده کرده اند.

۴٫ در مقالات نیاز به توضیحات مختصری درباره تاریخ بازیگری در تئاتر حس می شد که در درس نوشته های نخستین به آن پرداخته خواهد شد. این نیاز بدلیل مشابهت های فراوانی است که تاریخ بازیگری در تئاتر با تاریخ بازیگری در سینما دارد.

۵٫ پس از ورود به بازیگری در دنیای سینما و پس از هر مقاله یک یا چند فیلم به خواننده پیشنهاد می شود. به عنوان مثال پس از مقاله “دلسارته و ملی یس” فیلم “سفر به ماه” پیشنهاد می شود که ممکن است در مقاله بعدی به صورت کامل درباره آن تحلیل صورت گیرد و تکنیک های مورد استفاده ملی یس در آن فیلم بررسی شود.

***

بازیگری چیست؟ انجام یک عمل؟ سوال اینجاست که تمام انسانها بواسطه پویایی شان بازیگر بازیگر هستند؟ پاسخ مثبت است، تمام انسانها بازیگرند. “مارلون براندو” شهیر اولین شغل انسانی را بازیگری می داند زیرا معتقد است برای گرفتن یک آبنبات در سنین کودکی، کودک دست به بازی کردن می زند تا والدین خود را مجبور به خرید آن آبنبات کند یا اینکه رفتار یک تاجر در یک معامله کلان منجر به سود یا زیان او می شود، و رفتار او همان بازیگری است! براندو بازیگری را عملی برای تسهیل روابط اجتماعی می داند که در اجتماع انسان های نخست نیز وجود داشت و در هزاران سال پیش به اشارات و شکلک ها خلاصه می شد، و در دنیای امروز این حرفه به شدت پیچیده تر شده و به همان میزان هنر بازیگری از بازیگری انسان های معمولی جدا شده است. بازیگری به مثابه یک هنر همواره در رشته های تئاتر و سینما مطرح بوده و از دیرباز، یونان باستان، این امر به یک حرفه بدل شده و مفهوم خاصی را پیدا کرده است؛ و معمای این فاصله در مفهوم بازیگری به معنای عام و بازیگری به معنای خاص کلمه، در پذیرفتن این شاخه به عنوان یک حرفه حاوی فنون گوناگون است.

بازیگری بی شک همان انجام رویدادهاست اما بازیگری هنرمندانه انجام یک عمل خلاقه براساس تکنیک می باشد و به همین خاطر است این بازیگری سخت ترین و دشوارترین هنرهاست! به صورتی که بازیگری را با کار در معدن نیز مقایسه می کنند و بسیاری از بازیگران بوده اند که شرایطی سخت تر از کار در معدن را تحمل کرده اند. این شرایط در سینما بیش از تئاتر قابل تامل است زیرا بحث محیط در فیلم، مانند جنگل یا کویر، بازیگر را وادار به تلاشی مضاعف می کند.
در بررسی هنر بازیگری در سینما که همانا اهداف نگارنده در مجموعه مقالات را شامل می شود، نخست باید بررسی اجمالی بر تاریخ بازیگری در تئاتر داشت زیرا سینما عنصر بازیگر را همانند عناصری چون درام، کارگردانی، صحنه آرایی، چهره پردازی، نور و … را از تئاتر به عاریه گرفته است و به قاب خود افزوده!
خاستگاه بازیگری در هنر تئاتر به آیین ها باز می گردد، و نخستین بازیگر و البته درام نویسی که از وجود او اسنادی به جا مانده، “تس پیس” است که اشعاری به نام “دیتیرامب” را می خوانده؛ این اشعار و قطعات نمایشی به صورت آواز همراه با موسیقی در مراسم “دیونوسیای شهر” ، مراسم برگرفته از خدای شراب و باروری، خوانده می شده و همین امر پس ار به وجود آمدن درام نیز ادامه داشته است. یعنی خواندن اشعار دراماتیک بر روی صحنه که بازیگران آن زمان را به داشتن بیانی زیبا و دلنشین ناچار می کرده و تقدم بیان بازیگر بر احساسات و حرکات او را می رساند. در نمایش های عصر “پریکلس” یونان که به دوران طلایی یونانیان مشهور است، بازیگر همان درام نویس بود که به تنهایی بر روی صحنه حضور داشت و با همسرایان که عده ای بین ۱۵ تا ۳۰ نفر بودند نمایش را اجرا می کرد. بعدها بازیگر دوم و سوم توسط درام نویسان بزرگی چون “اشیل” و “سوفوکل” به اجرا اضافه شد و صدای بازیگران به دلیل قرار داشتن ماسک بر روی چهره آنان باز هم اهمیت خود را حفظ کرد.
قرائت خشک و خطابی نمایشنامه های تراژیک توسط بازیگران یک اصل محسوب می شد که به آن “دکلاماسیون” می گفتند و تنها در کمدی ها بود که رفتارهای مضحک، عجیب و غریب و مسخره این اصل زیر پا گذاشته می شد. قابل توجه است که بازیگران آن زمان همگی مرد بودند، بیش از یک نقش را بازی می کردند و سبک بازی آنها غیر واقعی و شیوه پردازانه بود.

بازیگری در زمان یونان باستان به واسطه اینکه چیزی ورای رفتار روزمره مردمان بود به صورت یک هنر و حرفه در آمد اما تحولی نیافت و تکنیک خلاقه ای به آن افزوده نشد، این عدم تحول چند دلیل داشت :
نخست اینکه بازیگر ابزار درام بود. در یونان باستان درام و مفهوم آن یک اصل بود و اجرا یک ابزار فرعی محسوب می شد.
دوم اینکه شعر مایه اصلی درام بود و بازیگران با تاکید بر بیان و گویش های خود آواز همراه با تحریر سر می دادند که این امر موجب تک بعدی شدن آنان به لحاظ تکنیکی می شد.
در برابر یونانی که به عنوان مهد فلسفه، دموکراسی و سیاست نامیده می‌شد؛ روم باستان نیز به تقلید از یونانیان دست به اجرای نمایش هایی براساس درام یونانی زدند. در روم باستان بازیگران به دو دسته بازیگر درام جدی و بازیگر میم تقسیم می شدند. مقصود درام جدی همان تراژدی است و مقصود از میم نیز سرچشمه هنر پانتومیم است که ویژگی های یک کمدی را دارد اما با مضامین و اطواری پیش پاافتاده تر و بازیگران آن نیز از ادا و اطوار و به صورت کلی از بدن خود به جای بیان استفاده می کردند. زنها نیز در نمایش میم به روی صحنه رفتند و بنابر فرهنگ رومیان که سرگرمی اصلی انکار ناپذیر بود، بازیگران میم از فرومایگان و بردگان بودند که برای اشراف نمایش اجرا می کردند.
در این میان ۲ تحول بزرگ در عرصه بازیگری بوجود آمد. نخست اینکه انجمن یا صنف بازیگران در روم تشکیل شد که عضویت هر بازیگری در این انجمن شان و منزلتی خاص به او می بخشید و دوم، به وجود آمدن بازیگران “ستاره” بود. قدرت درام نویسی در روم باستان به اندازه قدرت درام نویسی یونانیان نبود و رومیها با سقوط درام نویسی در سده ی اول پیش از میلاد، بازیگران ستاره را تریبونی برای نمایش‌هایشان کردند تا اجراها مورد استقبال قرار بگیرد. این دو تحول بزرگ در عصر حاضر نیز قابل مشاهده است. پس از این تحولات نیز اغراق در حرکات بازیگر به واسطه عظیم بودن محل اجرا، و بداهه سرایی توسط آن به دلیل خنداندن بیشتر تماشاگر به تکنیک های بازیگری افزوده شد.
بازیگری در عصرهای نخستین حیاتش تبدیل به یک حرفه شد، حرفه ای که به هر جهت نیازمند ویژگی‌هایی خاص داشت و بازیگری که دارای این ویژگی ها نبود باید از صحنه دور می ماند. عمل خلاقه همان وجه تمایز بازیگری به معنای عام و بازیگری به معنای خاص شد و نیز بازیگر به واسطه شهرت، ستاره نامیده شده و تحت بررسی اصناف قرار گرفت.